Spłata kredytu to poważna sprawa. Sama świadomość bycia dłużnikiem niewątpliwie stanowi duże obciążenie psychiczne. Złe samopoczucie kredytobiorcy potęguje konieczność planowania miesięcznego budżetu w taki sposób, by móc dokonać terminowych wpłat kolejnych rat kredytu. To właśnie od naszego zaangażowania w spłatę kredytu – czy będziemy dokonywać wpłat w odpowiedniej wysokości i w odpowiednim czasie – w dużej mierze zależy, czy uda nam się spłacić cały kredyt w terminie wskazanym w umowie. Skąd, wobec tego mamy wiedzieć, do kiedy możemy dokonać wpłaty i ile wynosi miesięczna rata naszego kredytu?
Informacje te zawiera harmonogram spłaty kredytu. W tym artykule postaram się wyjaśnić m.in. czym jest ten dokument, jakie dokładnie informacje zawiera i w jakiej formie je przedstawia.
Co to jest harmonogram spłaty kredytu?
Zgodnie z definicją zawartą w internetowym Słowniku Języka Polskiego PWN harmonogram to opis kolejności i czasu trwania kolejnych etapów jakiegoś przedsięwzięcia. Analogicznie – harmonogram spłaty kredytu – to nic innego, jak opis kolejności i czasu trwania kolejnych etapów spłaty kredytu. Nietrudno się zatem domyślić, że plan spłaty kredytu powinien zawierać co najmniej dwa rodzaje informacji: terminy płatności rat oraz kwoty poszczególnych rat.
Harmonogram spłaty kredytu to dokument sporządzony przez kredytodawcę, który zazwyczaj załączony jest do umowy kredytu. Najczęściej ma on formę kalendarza – tabeli. Stosunkowo prosta forma planu spłaty ma przede wszystkim na celu w jasny i przejrzysty sposób wskazać konkretne kwoty raty kredytu, które kredytodawca będzie musiał zapłacić w każdym miesiącu kredytowania. Ważne jest przy tym, by spłacając kredyt ściśle trzymać się otrzymanego harmonogramu. Unikniemy w ten sposób naliczania dodatkowych kosztów w postaci odsetek za opóźnienie – a w przypadku dłuższych opóźnień – także kosztów czynności windykacyjnych podejmowanych przez kredytodawcę.
Należy także zauważyć, że zgodnie z przepisami ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (Dz.U.2019.1083 t.j. z dnia 2019.06.12, dalej: „ustawa o kredycie konsumenckim”) umowa o kredyt konsumencki powinna określać m.in.: zasady i terminy spłaty kredytu, w szczególności kolejność zaliczania rat kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy, w tym informację o prawie, o którym mowa w art. 37 ust. 1 (prawo do bezpłatnego harmonogramu spłaty kredytu). Zatem, informacje, które zawarte są standardowo w harmonogramie spłaty kredytu stanowią obowiązkowy element umowy kredytu konsumenckiego.
W doktrynie wykształciła się na tym gruncie zasadnicza wątpliwość prawna. Mianowicie, w jednej z decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, uznane zostało bezprawne działanie kredytodawcy polegające na zamieszczeniu obligatoryjnych postanowień umowy o kredyt konsumencki odnoszących się m.in. do zasad i terminów spłaty kredytu, w załączniku do umowy o nazwie „Harmonogram spłat”, a nie w samej umowie kredytu konsumenckiego.
Harmonogram spłaty kredytu jako obowiązkowy element umowy
Jak już zostało wyżej napisane, ustawa o kredycie konsumenckim (art. 30 ust. 1 pkt. 8) wymaga, ażeby informacje o sposobie spłaty kredytu znajdowały się w samej umowie o kredyt konsumencki. W praktyce jednak najczęściej jest tak, że plan spłaty kredytu stanowi nie element umowy, lecz oddzielny dokument będący załącznikiem do niej.
W ocenie Prezesa UOKiK „w sytuacji, gdy treść wzorca umowy nie zawiera wszystkich wymaganych przez ustawę o kredycie konsumenckim informacji, bez względu na to, czy będą one wykorzystywane w trakcie jej realizacji, oraz gdy warunki realizacji umowy zostały określone w sposób mniej korzystny niż określa je ustawa, Bank zawierając z konsumentami umowy na podstawie takiego wzorca narusza obowiązek nałożony prawem, przez co godzi w zbiorowe interesy konsumentów. Dlatego też praktyka dotycząca sformułowania wzorca umowy w taki sposób, że nie zapewnia on minimalnej ochrony interesów konsumentów przez brak wymaganych prawem informacji lub podanie ich w sposób niepełny, jest bezprawna”.
Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 9 lipca 2010 r., Nr RŁO 17/2010
Podążając za przedstawioną powyżej logiką należałoby postulować, aby absolutnie wszystkie informacje stanowiące obligatoryjne elementy umowy o kredyt konsumencki były zawarte w treści samej umowy. Dotyczy to zatem nie tylko zasad i terminów spłaty kredytu, ale także np. informacji na temat kosztów prowizji i opłat za czynności windykacyjne.
Czy jednak takie działanie kredytodawców nie przyniosłoby wręcz odwrotnego – do zamierzonego – skutku? Umowa kredytu byłaby wszak o wiele bardziej obszerna, a przez to być może mniej czytelna. Przeładowanie dokumentu informacjami mogłoby wywołać u kredytodawcy poczucie dezorientacji i problem z odróżnieniem istotniejszych z jego punktu widzenia postanowień od tych mniej istotnych.
„Tym samym, uzasadnione jest twierdzenie, że to na etapie zawierania umowy dojdzie do właściwego przeładowania informacyjnego w sytuacji, gdy obok samej umowy konsument otrzyma kilka załączników, a ponadto, gdy w załącznikach będą umieszczone istotne postanowienia umowy.”
dr Beata Paxford, Stan świadomości konsumenta w momencie zawierania umowy kredytu konsumenckiego – glosa – VI ACa 1113/12, MOP 2014, Nr 6.
Zauważyć wypada także, że omawiany problem traci na doniosłości w przypadku umów o kredyt konsumencki zakładających całkowitą spłatę kredytu w kilku ratach. Natomiast istotniejszy jest w przypadku kredytów długoterminowych (spłacanych w nawet kilkuset ratach), szczególnie zaś w przypadku, gdy wysokość miesięcznych rat nie jest stała (np. raty malejące, rata balonowa).
Harmonogram spłaty kredytu jako załącznik do umowy
W opozycji do przedstawionego powyżej poglądu Prezesa UOKiK, Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 15 lutego 2013 r. (sygn. akt VI ACa 1113/12, Legalis nr 776792) wskazał, że ustawa o kredycie konsumenckim nie stawia wymogu, by umowa kredytowa składała się tylko z jednego dokumentu o nazwie „umowa pożyczki” oraz by jedynie w tym dokumencie zostały zawarte informacje, o jakich mowa w art. 30 ust. 1 tej ustawy.
W uzasadnieniu rzeczonego wyroku wskazano, że elementy istotne umowy o kredyt konsumencki (wymienione w art. 30 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim) mogą zostać zawarte również w załącznikach, między innymi o nazwie „harmonogram spłat”. Przy czym załącznik ten – mimo, iż jest oddzielnym od umowy dokumentem – stanowi integralną część umowy o kredyt. Podkreślono także, że harmonogram spłat jest indywidualnie uzgadniany z konsumentem, bowiem dostosowany jest on do konkretnych warunków ustalonych między bankiem i konkretnym klientem (konsumentem), o czym świadczy składany pod harmonogramem podpis klienta. W związku z tym, opisane działanie banku nie może być badane pod kątem naruszenia zbiorowych interesów konsumentów.
Niezależnie od powyższego, zauważyć wypada, iż załączniki do umowy kredytu konsumenckiego, które zawierają istotne postanowienia umowy kredytu powinny spełniać wymogi formalne co do formy i treści takie, jak sama umowa. Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim umowa o kredyt konsumencki powinna być zawarta w formie pisemnej, chyba że odrębne przepisy przewidują inną szczególną formę. Natomiast ust 3. tego przepisu wymaga, ażeby umowa była sformułowana w sposób jednoznaczny i zrozumiały.
Wobec powyższego postulować należy, by harmonogram spłaty kredytu sporządzony był w formie pisemnej i przekazany został konsumentowi razem z umową kredytu. Co więcej, zastrzeżeń nie powinna budzić także forma wizualna zaprezentowania informacji o sposobie spłaty kredytu. Z treści harmonogramu jasno powinno wynikać, kiedy i w jakiej kwocie konsument powinien dokonać wpłaty. Samo zestawienie powinno być także czytelne – czcionka nie powinna być zbyt mała, a kwota wpłaty musi zostać podana w taki sposób, by nie było wątpliwości, w jakiej dacie należy jej dokonać (jest to szczególnie ważne w przypadku, gdy raty kredytu nie są w stałej wysokości).
Jakie informacje zawiera harmonogram?
Wielokrotnie zostało już tutaj wspomniane, że harmonogram spłaty kredytu powinien zawierać co najmniej informacje o dacie płatności raty i jej wysokości. Jednak to nie wszystkie dane, jakie powinny znaleźć się w harmonogramie.
Wskazanie wysokości rat kredytu powinno być uszczegółowione poprzez wyodrębnienie ich poszczególnych składników, w szczególności kapitału, odsetek oraz wszelkich innych kosztów kredytu, które konsument zobowiązany jest ponieść. Z zestawienia musi jasno wynikać, jakie konkretnie należności składają się na daną ratę oraz jaka jest ich wysokość.
Terminy powinny być natomiast określone w formie konkretnych dat dziennych. Szczególnego podkreślenia wymaga okoliczność, że wskazane terminy są nieprzekraczalne. Innymi słowy, wskazana w harmonogramie spłaty data określa ostatni dzień, w którym powinna zostać spłacona kolejna rata kredytu. Nie wyklucza to jednak możliwości kredytobiorcy do spłacenia raty kredytu przed upływem tak określonego terminu.
Pamiętać należy, iż kredytobiorca na podstawie art. 48 ustawy o kredycie konsumenckim jest uprawniony do spłaty całości lub części kredytu (np. kilku rat kredytu jednocześnie) przed terminem określonym w umowie. Warto jednak dokładnie zapoznać się z postanowieniami zawartej umowy, zwłaszcza tymi dotyczącymi kolejności zaliczania wpłat dokonywanych na spłatę kredytu. Częstą praktyką kredytodawców jest bowiem zaliczanie nadpłaty miesięcznej raty na poczet ostatniej, a nie kolejnej, raty kredytu.
Przykład: rata kredytu konsumenckiego wynosi 400 zł i jest płatna do 10. dnia każdego miesiąca. Pan Henryk w dniu 5 marca dokonał wpłaty na poczet spłaty kredytu w kwocie 800 zł. Wpłata ta została zaliczona na poczet najbliższej wymagalnej raty – tj. płatnej do dnia 10 listopada (400 zł) – oraz na poczet ostatniej raty (400 zł), w ten sposób, że o miesiąc skróceniu uległ okres kredytowania (pan Henryk spłaci kredyt wcześniej niż przewiduje to umowa).
W opisanym przykładzie nadpłacona kwota w wysokości 400 zł nie została zaliczona na poczet kolejnej wymagalnej raty – tj. której termin wymagalności przypada na dzień 10 grudnia. Konsekwentnie, brak wpłaty raty w grudniu spowoduje powstanie zwłoki w spłacie kredytu, a ta – może mieć bardzo poważne konsekwencje dla kredytodawcy.
Rada! Jeżeli nadpłacasz kredyt, np. dokonujesz wpłat „na zapas” (przykładowo z góry za trzy miesiące), wraz z przelewem wydaj wyraźną dyspozycje, na poczet czego życzysz sobie, żeby wpłata ta została zaliczona. Dyspozycję taką może stanowić tytuł przelewu bankowego. Wystarczy zatem, że w tytule przelewu wskażesz, że wpłata ma być zaliczona „na poczet rat kredytu nr. xxx za maj, czerwiec i lipiec”.
Informacje dodatkowe
Warto wyjaśnić, iż podane powyżej informacje stanowią obligatoryjny element harmonogramu spłaty. Dodatkowo harmonogram taki może zawierać różnego rodzaju podsumowania i wartości łączne, np. sumę wszystkich rat kredytu, sumę odsetek kapitałowych, sumę spłaconego kapitału.
Istotną rubrykę w takim zestawieniu stanowi także „kwota kapitału pozostałego do spłaty” czy „saldo kredytu”. Kwoty tam wskazane obrazują, o ile zmniejsza się kapitał naszego zadłużenia po dokonaniu poszczególnych wpłat.
Z harmonogramu spłaty kredytu powinna wynikać liczba wszystkich rat (okres kredytowania), a także data całkowitej spłaty kredytu (data ostatniej raty).
W przypadku, gdy umowa o kredyt konsumencki przewiduje możliwość zmiany wysokości stopy oprocentowania lub wszelkich innych kosztów kredytu (kredyt konsumencki oprocentowany według zmiennej stopy procentowej), w harmonogramie kredytodawca powinien podać także informacje, że zamieszczone dane obowiązują do momentu zmiany wysokości stopy oprocentowania lub takich kosztów składających się na ratę kredytu.
„(…) jasne i zwięzłe wskazanie, że dane liczbowe zawarte w tabeli zachowują ważność wyłącznie do następnej zmiany stopy oprocentowania kredytu lub dodatkowych kosztów, zgodnie z umową o kredyt.”
art. 10 ust. 2 lit. i dyrektywy 2008/48
Kredytodawca nie ma obowiązku, aby w harmonogramie podać informację, w jakiej konkretnie dacie nastąpi zmiana wysokości stopy oprocentowania lub kosztów kredytu. Określenie takiej daty przez samego kredytobiorcę z wyprzedzeniem może wszak być niemożliwe, np. gdy oprocentowanie kredytu uzależnione jest od stóp procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej, a następnie ogłaszanych (teoretycznie o zmianie stopy procentowej kredytodawca dowiaduje się w tym samym czasie, co kredytobiorca). Informacja o możliwości zmiany oprocentowania ma jedynie uświadomić konsumentowi, że zamieszczone kwoty mogą ulec modyfikacji.
Niemniej, harmonogram powinien zawierać prawidłowe informacje – aktualne i zgodne z treścią umowy o kredyt konsumencki oraz rzeczywistym stanem rzeczy.
Rodzaje rat kredytu
Poszczególne raty kredytu, ustalone w harmonogramie spłaty, mogą być równe lub zróżnicowane pod względem kwoty. Zasadniczo rodzaj rat kredytu będzie rezultatem ustaleń zawartych w umowie o kredyt konsumencki, np. w pierwszym okresie kredytobiorca jest obowiązany spłacać tylko zobowiązania z tytułu odsetek od kredytu, a następnie będzie obowiązany do spłaty rat obejmujących kapitał oraz odsetki.
- Wyróżnić można następujące rodzaje rat:
raty równe (annuitetowe, uśrednione) – to najczęściej spotykany w praktyce rodzaj rat. Przez cały okres kredytowania wysokość poszczególnych rat jest taka sama (chyba, że kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej, a ta w trakcie trwania umowy uległa zmianom), - raty malejące – kwota raty zmniejsza się każdego miesiąca lub redukcji podlega tylko kilka rat, np. pod koniec okresu kredytowania,
- raty rosnące – każda kolejna rata jest wyższa niż poprzednia,
- raty balonowe – największa część zobowiązania spłacana jest z ostatnią ratą, a poprzednie raty zaspokajają jedynie roszczenie odsetkowe.
W każdym powyższym przypadku harmonogram spłaty kredytu jest tak samo ważny. Chociaż w przypadku rat równych (a zwłaszcza, gdy mamy pewność, że rata kredytu nie ulegnie zmianie na skutek zmiany wysokości oprocentowania) można niemal zapomnieć o ratach, jeżeli złoży się w banku, w którym posiadamy swój rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy, stałą dyspozycję przelewu kwoty raty na rachunek właściwy do spłaty kredytu.
Niemniej, absolutnie nie jest wskazane (nawet w przypadku rat równych i ustawienia stałego zlecenia) pozbycie się otrzymanej wersji harmonogramu. Oprócz tego, że będziemy mogli upewnić się kiedy i ile mamy wpłacić, to jeszcze będziemy mogli sprawdzić, jaka kwota i ile rat pozostało nam do całkowitej spłaty. Z pomocą harmonogramu spłaty można także kontrolować prawidłowość księgowania naszych wpłat przez kredytodawcę – jeżeli kredyt spłacamy regularnie, saldo kredytu powinno się zmniejszać tak, jak wynika to z harmonogramu.
Czy harmonogram spłaty kredytu może ulec zmianie?
Jest wiele sytuacji, których zaistnienie powoduje dezaktualizację obecnego harmonogramu, a tym samym konieczność doręczenia kredytobiorcy nowego planu spłaty.
Przede wszystkim, ma to miejsce w przypadku zmiany oprocentowania kredytu zgodnie z mechanizmem opisanym w umowie kredytu konsumenckiego oprocentowanego według zmiennej stopy procentowej. W braku odmiennych, indywidualnych uzgodnień kredytodawcy z konsumentem, na skutek zmiany oprocentowania (podwyższenia lub obniżenia) stosownej zmianie podlega wysokość miesięcznej raty. Kredytodawca nie może sam zadecydować, że rata kredytu pozostanie niezmieniona, natomiast stosownemu skróceniu lub wydłużeniu ulegnie okres spłaty kredytu. Przepisy ustawy o kredycie konsumenckim, a także Prawa bankowego przewidują obowiązek poinformowania kredytobiorcy o zmianie oprocentowania oraz doręczenia nowego, aktualnego planu spłaty kredytu.
Harmonogram spłaty kredytu może ulec zmianie także na wniosek samego konsumenta w sprawie ewentualnej zmiany warunków spłaty kredytu. Kredytodawca indywidualnie rozpatruje każdy złożony wniosek, a następnie podejmuje decyzje. Konsekwencją zmiany warunków spłaty jest potrzeba sporządzenia nowego harmonogramu spłaty.
Kredytodawca może wnioskować o:
- obniżenie wysokości miesięcznej raty, a tym samym o wydłużenie okresu, w jakim nastąpi całkowita spłata kredytu,
- zmianę systemu rat, np. z równych na malejące,
- wakacje kredytowe – czasowe zawieszenie obowiązku dokonywania spłaty kredytu, czego następstwem jest bądź to wydłużenie okresu spłaty, bądź podwyższenie pozostałych rat,
- restrukturyzację zadłużenia po wezwaniu do zapłaty zaległych należności (art. 75c Prawa bankowego).
Na zmianę harmonogramu ma również wpływ dokonywanie regularnych nadpłat (miesięczne wpłaty w kwotach wyższych niż kwota raty), a także wcześniejsza spłata kredytu.
Pamiętać należy także, że zgodnie z art. 37 ust. 1. Ustawy o kredycie konsumenckim w przypadku umowy o kredyt konsumencki zawartej na czas określony, przez cały czas jej obowiązywania, konsument ma prawo do otrzymania, na wniosek, w każdym czasie bezpłatnie harmonogramu spłaty.
Znawcy tematu zwracają jednak uwagę na nieprecyzyjność tego przepisu. Nie jest bowiem pewne, czy kredytodawca może o bezpłatny egzemplarz wnioskować raz czy wiele razy w trakcie okresu kredytowania. Wydaje się jednak, że rozstrzygnąć ten dylemat mogą z jednej strony względy celowościowe tej regulacji – ochrona konsumenta, a z drugiej – zasady współżycia społecznego.
Jeżeli harmonogram spłaty faktycznie uległ zmianie to bezpłatny harmonogram powinien zostać wydany kredytobiorcy na jego wniosek nawet kilka – a przy długim okresie kredytowania, nawet kilkanaście – razy. Z drugiej jednak strony pozbawione ochrony prawnej, jako nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 KC), będzie zachowanie kredytobiorcy, który – aby dokuczyć kredytodawcy – codziennie składa wniosek o nowy harmonogram spłaty. W takim przypadku kredytodawca może ograniczyć się do doręczenia bezpłatnego egzemplarza harmonogramu spłaty, gdy informacje zamieszczone w przesłanym wcześniej harmonogramie przestaną już być aktualne.
W doktrynie podnosi się także, że harmonogram spłaty może być doręczony odpłatnie, jeżeli warunki spłaty kredytu się nie zmieniły, a kredytodawca uzasadnił wniosek o wydanie tego dokumentu wskazując, że poprzedni dokument zagubił się lub uległ zniszczeniu.
Forma harmonogramu spłaty kredytu
Harmonogram spłaty kredytu, stanowiący integralną część umowy o kredyt konsumencki, zawiera obligatoryjne elementy, które zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim powinny zostać zawarte w umowie o kredyt (powyżej wyjaśniona została już kwestia możliwości zawarcia tych informacji w oddzielnym dokumencie). W konsekwencji, rozsądny jest postulat, ażeby harmonogram spłaty został wydany konsumentowi w formie pisemnej wraz z umową kredytu.
Teoretycznie jednak – zgodnie z wykładnią językową tego przepisu – informacji można udzielić konsumentowi w dowolnej formie, np. telefonicznie.
„Jednakże – w myśl wykładni celowościowej – wskazane jest, aby kredytodawca sporządzał i udostępniał konsumentowi harmonogramy tylko na trwałym nośniku, co pozwoli konsumentowi na należyte przechowywanie oraz odtwarzanie przekazanych mu informacji, np. na potrzeby ewentualnego postępowania sądowego. W omawianej sytuacji uzasadnione jest stosowanie w drodze analogii przepisów wymagających trwałego nośnika odnośnie do informacji przekazywanych konsumentowi.”
Czech Tomasz, Kredyt konsumencki. Komentarz,
wyd. II, WKP 2018, komentarz do art. 37, Nb. 23.
Z definicji zawartej w art. 5 ust. 17 ustawy o kredycie konsumenckim wynika, że trwały nośnik to materiał lub urządzenie służące do przechowywania i odczytywania informacji przekazywanych konsumentowi w związku z umową o kredyt, przez czas odpowiedni do celów jakim informacje te służą oraz pozwalające na odtworzenie tych informacji w niezmienionej postaci.
Harmonogram spłat może być zatem wysłany pocztą elektroniczną w przypadku podania adresu e-mail w umowie kredytowej. Dostęp do harmonogramu można uzyskać także po zalogowaniu do bankowości internetowej lub aplikacji mobilnej.
Jeżeli masz problem z terminowym regulowaniem rat kredytu w wysokości określonej w harmonogramie spłaty albo kredytodawca nie doręczył Ci nowego harmonogramu, mimo, że złożyłeś stosowny wniosek i zastanawiasz się, co w tej sytuacji powinieneś zrobić – nie zwlekaj dłużej! Wypełnij formularz – szybko się odezwiemy i pomożemy w rozwiązaniu każdego problemu z kredytem. Gwarantujemy profesjonalną obsługę prawną.
Informujemy, że wypełnienie i przesłanie formularza jest bezpłatne.