Wziąłeś kredyt, ale nie zawsze masz środki na jego spłatę, dlatego dokonujesz nieregularnych wpłat w zaniżonej wysokości? Obawiasz się, co w tej sytuacji zrobi bank? Przeczytaj poniższy artykuł, a dowiesz się kiedy bank może wypowiedzieć umowę kredytu i czy rzeczywiście masz się czego obawiać.
Wypowiedzenie umowy kredytu
Wypowiedzenie to jednostronne oświadczenie woli stosowane m.in. celem rozwiązania lub zmiany treści stosunku zobowiązaniowego o charakterze trwałym. Oświadczenie to złożone drugiej stronie znosi stosunek prawny dopiero po upływie terminu wypowiedzenia, a gdy termin taki wyjątkowo nie jest wymagany – z chwilą złożenia kontrahentowi oświadczenia o wypowiedzeniu.
Uprawnienie banku do wypowiedzenia umowy kredytu wyrażone jest w art. 75 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo Bankowe (Dz.U. 1997 Nr 140 poz. 939; dalej: „Prawo bankowe”). W powołanym przepisie określono środki prawne, jakie bank może zastosować wobec kredytobiorcy, który nie dotrzymał warunków udzielenia kredytu (np. nie spłaca kredytu zgodnie z harmonogramem spłaty, w ogóle zaprzestał dokonywania spłat bieżących rat, bez zgody banku zmienił cel przeznaczenia kredytu) albo utracił zdolność kredytową. Wystarczającą przesłanką do zastosowania przez bank środków prawnych wymienionych w art. 75 ust. 1 Prawa bankowego jest zaistnienie co najmniej jednej z opisanych w tym przepisie sytuacji.
W teorii zatem naruszenie przez kredytobiorcę któregokolwiek z warunków określonych w umowie o kredyt może uzasadnić wypowiedzenie przez bank umowy albo obniżenie kwoty przyznanego kredytu. W praktyce istnieje jednak spór, co do tego czy niedotrzymanie jakiegokolwiek (czyli też błahego) warunku umowy przez kredytobiorcę wystarczy, aby zaktualizowało się uprawnienie banku do wypowiedzenia umowy kredytu, w doktrynie i judykaturze pojawiają się głosy, że bank ma prawo wypowiedzieć umowę jedynie, gdy naruszone zostają przez kredytobiorcę istotne postanowienia łączącego ich stosunku prawnego, w przeciwnym wypadku działanie banku mogłoby zostać uznane za nadużycie prawa podmiotowego (tj. naruszenie art. 5 KC).
Niezależnie od powyższego należy zauważyć, że wymienione środki prawne zostały połączone przez ustawodawcę spójnikiem „albo”, co oznacza, że jednoczesne zastosowanie obu środków przez bank nie jest dopuszczalne. Jeżeli zatem bank skorzysta z możliwości obniżenia kwoty przyznanego kredytu, to z tych samych przyczyn powstałych po stronie kredytobiorcy, nie może już zastosować środka prawnego, jakim jest wypowiedzenie umowy o kredyt.
Czy mimo niespłacania kredytu bank może nie wypowiedzieć umowy?
Podkreślenia wymaga fakt, iż w Prawie bankowym nie został sformułowany bezwzględny nakaz zastosowania przez bank wyżej opisanych środków prawnych (obniżenia kwoty kredytu, wypowiedzenia umowy). Bank – w przypadku ziszczenia się określonych warunków – może zastosować takie środki, nie oznacza to jednak, iż ich zastosowanie jest wyrazem swobodnej decyzji banku.
„Banki obowiązane są bezpiecznie zarządzać ryzykiem kredytowym, utrzymywać płynność płatniczą oraz działać w sposób bezpieczny w odniesieniu do środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych. Nie mogą zatem ignorować sytuacji, w których środki kredytowe są wykorzystywane przez kredytobiorców wbrew ustaleniom przyjętym w umowach, a terminowość spłaty kredytów jest zagrożona.”
Z. Ofiarski, Prawo bankowe. Komentarz,
LEX 2013, komentarz do art. 75 Prawa bankowego, Nb 1.
Oznacza to, że przedstawione uprawnienie banku do wypowiedzenia umowy kredytu albo obniżenia kwoty udzielonego kredytu, jest de facto jego obowiązkiem. Należy pamiętać, że bank nie dysponuje własnymi pieniędzmi, lecz środkami klientów, którzy zdecydowali się je zdeponować w banku. Zadaniem zaś banku jest zapewnienie bezpieczeństwa tym depozytom.
Przesłanki wypowiedzenia umowy kredytu
Na podstawie upoważnienia ustawowego bank może wypowiedzieć umowę kredytu w razie niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu lub w razie utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej (art. 75 ust. 1 Prawa bankowego). Ponadto uprawnienie do wypowiedzenia umowy kredytu przysługuje bankowi w przypadku, gdy kredytobiorcy grozi upadłość (art. 75 ust. 3 Prawa bankowego).
Termin wypowiedzenia, o ile strony nie określą w umowie dłuższego terminu, wynosi 30 dni, a w razie zagrożenia upadłością kredytobiorcy – 7 dni.
Skutkiem upływu terminu wypowiedzenia umowy jest postawienie całej niespłaconej dotychczas części kredytu wraz z odsetkami (kapitałowymi i karnymi – za opóźnienie) w stan natychmiastowej wymagalności. Oznacza to, że kredytobiorca będzie musiał zwrócić całą pozostałą do spłaty kwotę kredytu wraz z powstałymi kosztami dodatkowymi (związanymi chociażby z opóźnieniami w spłacie) jednorazowo. W przypadku braku zadośćuczynienia temu obowiązkowi, bank będzie mógł wystąpić ze stosownym roszczeniem do sądu.
1. Niedotrzymanie warunków udzielenia kredytu
Dla omówienia tej przesłanki kluczowe jest rozstrzygnięcie w pierwszej kolejności, co oznacza – zawarte w art. 75 ust. 1 Prawa bankowego – sformułowanie „warunki udzielenia kredytu”.
W doktrynie podkreśla się niekiedy, że nie chodzi tu wcale o naruszenie istotnych warunków kredytu. Teoretycznie zatem wystarczy więc niedotrzymanie jakichkolwiek warunków, o ile warunki te stanowią warunki udzielenia kredytu. Takie przyjęcie uzasadnia fakt, że w poprzednim stanie prawnym, a dokładniej w art. 32 Prawa bankowego z 1989 r. była mowa o naruszeniu „istotnych warunków umowy”, natomiast w nowym Prawie bankowym (tj. w aktualnym art. 75) zrezygnowano z zastrzeżenia, że muszą to być istotne warunki.
Wyeksponować należy trzy dopuszczalne przez doktrynę rozumienia pojęcia „warunków udzielenia kredytu”.
„W pierwszym, to tylko te wymogi, które kredytobiorca musi spełniać, aby otrzymać kredyt. W drugim to tylko te warunki, na jakich została zawarta umowa kredytowa. W trzecim zaś, to zarówno wymogi, które kredytobiorca musi spełniać, aby otrzymać kredyt, jak i warunki, na jakich została zawarta umowa kredytu.”
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dni 21 czerwca 2012 r.,
sygn. akt I ACa 720/11, Legalis nr 732533
Z dopuszczalnych wariantów interpretacyjnych za najbardziej oddający charakter omawianego sformułowania uznaje się ten, zgodnie z którym określenie „warunki udzielenia kredytu” jest pojęciem zbiorczym, pod którym kryją się wypadki niedotrzymania wymogów, od których było uzależnione udzielenie kredytu, a także wszelkie inne wypadki naruszenia umowy kredytu. W doktrynie zwraca się bowiem uwagę na to, że jednym z warunków udzielenia kredytu jest właśnie przestrzeganie postanowień umowy kredytowej .
Stanowisko Sądu Apelacyjnego w Białymstoku
Problematykę tego zagadnienia poruszył także m.in. Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny w wyroku z dnia 21 czerwca 2012 r., sygn. akt I ACa 720/11 (Legalis nr 732533), który nie podzielił jednak w tym zakresie poglądów doktryny i uznał, iż dokonanie tak szerokiej wykładni przesłanki warunków udzielenia kredytu jest bezpodstawne i niedopuszczalne. W ocenie Sądu sformułowanie to:
„ (…) dotyczy wyraźnie warunków, po spełnieniu których bank decyduje się na udzielenie i w dalszej części na uruchomienie (wypłatę) kredytu, co w praktyce sprowadza się przede wszystkim do ustanowienia przez kredytobiorcę stosownego zabezpieczenia spłaty zobowiązania. Innymi słowy przez należy rozumieć warunki zawarcia umowy kredytowej. Warunków tych nie można utożsamiać z kwestią późniejszej realizacji umowy, od prawidłowości której nie zależy przyznanie kredytu, lecz ostateczna wysokość zobowiązania kredytobiorcy (powiększona o ewentualne odsetki za nieterminowe regulowanie rat kredytowych) oraz dalsze trwanie umowy.”
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dni 21 czerwca 2012 r.,
sygn. akt I ACa 720/11, Legalis nr 732533
W konsekwencji, Sąd Apelacyjny wywiódł, iż brak terminowej spłaty rat kredytowych (który stanowi uchybienie warunkom wykonywania umowy) implikuje sankcję wzrostu zadłużenia kredytobiorcy o odsetki karne oraz inne konsekwencje określone w przepisach ogólnych Kodeksu cywilnego, regulujących skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych, w szczególności odpowiedzialność odszkodowawczą kontraktową oraz odstąpienie od umowy.
Przykład: zgodnie z poglądem przedstawionym przez Sąd Apelacyjny, naruszenie warunków udzielenia kredytu będzie stanowiło m.in. podanie nieprawdziwych informacji o zarobkach (co zwiększa zdolność kredytową przyszłego kredytobiorcy), natomiast nieterminowa spłata rat stanowi naruszenie warunków wykonania umowy i nie stanowi wystarczającej przesłanki do wypowiedzenia umowy.
W świetle poczynionych rozważań SA w Białymstoku skonstatował, że brak terminowego regulowania rat kredytowych, a ostatecznie także brak spłaty należności przeterminowanej jako podstawa wypowiedzenia umowy nie mieści się w umownym katalogu przyczyn uprawniających do skorzystania z tego uprawnienia kształtującego banku. W konsekwencji wypowiedzenie umowy zostało uznane za nieskuteczne, a cała pozostała do spłaty kwota kredytu nie stała się natychmiast wymagalna.
Stanowisko Sądu Najwyższego
W tym miejscu należy ostudzić entuzjazm nierzetelnych dłużników, bowiem Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 maja 2013 r. (sygn. akt IV CSK 679/12, Legalis nr 668369) dokonał krytyki omówionych powyżej poglądów wyrażonych w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku. Stwierdził, iż Sąd Apelacyjny dokonał błędnej wykładni art. 75 ust. 1 Prawa bankowego, jednocześnie wskazując, że:
„(…) przesłanka naruszenia <warunków udzielenia kredytu> powinna być rozumiana szeroko jako obejmująca wszelkie wypadki naruszenia umowy kredytu, w tym również naruszenie przez kredytobiorcę obowiązku terminowej spłaty należnych rat. Warunkiem udzielenia kredytu jest wszakże nie tylko spełnienie przez kredytobiorcę określonych przesłanek na chwilę podejmowania przez bank w tym przedmiocie stosownej decyzji, lecz również wymogów gwarantujących należyte wykonanie zawartej umowy.”
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2013 r.,
sygn. akt IV CSK 679/12, Legalis nr 668369
Co ciekawe, Sąd Najwyższy w przytoczonym wyroku wskazał dodatkowo, że badając skuteczność wypowiedzenia, „należy rozważyć skalę i stopień naruszeń kredytobiorcy”. Wyjaśnił przy tym, że w przypadku zwłoki kredytobiorcy w spłacie rat kredytu trzeba uwzględniać m.in. wysokość przeterminowanego zadłużenia w stosunku do kwoty udzielonego kredytu.
Przykład: jeżeli kwota należności przeterminowanych wynosi 100,00 zł, natomiast kredytobiorcy udzielono kredytu na kwotę 100.000,00 zł, tak niewielka – w porównaniu do kwoty kredytu – zaległość, nie będzie stanowiła wystarczającej podstawy do wypowiedzenia umowy.
Ważne! Omawiane tu zastrzeżenia dotyczą jedynie ustawowych przesłanek wypowiedzenia umowy. Umowa kredytu może określać konkretne podstawy do jej wypowiedzenia. Wówczas kwestia prawidłowości i skuteczności wypowiedzenia umowy kredytowej będzie badana indywidualnie przez pryzmat konkretnych postanowień umowy.
Pamiętać należy także, że zawsze działanie banku może zostać podważone, jako niezgodne z zasadami współżycia społecznego (objęte jest wzruszalnym domniemaniem zgodności z zasadami współżycia społecznego, co oznacza, że domniemanie takie może zostać obalone), a także może być rozpatrywane w kontekście nadużycia prawa podmiotowego .
Podsumowując tę część, stwierdzić należy, iż skuteczne wypowiedzenie umowy kredytu przez bank jest często kwestią sporną i uzależnioną od realiów konkretnego przypadku. Nie ma bowiem ani w doktrynie, ani w judykaturze spójnego stanowiska chociażby w kwestii znaczenia sformułowania „warunki udzielenia kredytu”.
Jeżeli zatem bank wysłał Ci bezzasadne wypowiedzenie umowy kredytu albo zastanawiasz się czy można cofnąć wypowiedzenie umowy kredytowej – wypełnij formularz. Zespół doświadczonych prawników wnikliwie przeanalizuje Twoją sprawę i pomoże Ci rozwiązać problem z kredytem.
Informujemy, że wypełnienie i przesłanie formularza jest bezpłatne.
2. Utrata zdolności kredytowej
Obok wypowiedzenia spowodowanego niedotrzymaniem warunków udzielenia kredytu, art. 75 ust. 1 Prawa bankowego stanowi, iż bank może wypowiedzieć umowę kredytu w razie utraty zdolności kredytowej, przy czym, ma to być utrata zdolności kredytowej przez kredytobiorcę, a nie przez inną osobę, np. przez poręczyciela.
Zgodnie z definicją zawartą w art. 70 ust. 1 Prawa bankowego, zdolność kredytowa to zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Stwierdzenie ziszczenia się tej przesłanki in concreto wymaga dokonania oceny i sporządzenia prognozy, dla której każdy bank stosuje własne, wewnętrzne procedury. Z uwagi na wyraźną indywidualizację procedur badania zdolności kredytowej, przesłanka ta nie wydaje się obiektywna. Często zatem dochodzi do sporu pomiędzy kredytobiorcą i bankiem, czy bank w danym stanie faktycznym zasadnie uznał, że kredytobiorca stracił zdolność do obsługi swojego zadłużenia finansowego.
Rozsądne wydaje się natomiast zastrzeżenie, iż wypowiedzenie banku ze względu na utratę zdolności kredytowej będzie skuteczne, o ile w chwili wypowiedzenia obiektywnie istniały okoliczności, które wskazywały, że kredytobiorca nie będzie wstanie spłacić swojego zadłużenia.
„Utratę zdolności kredytowej bank może stwierdzić jedynie gdy sytuacja finansowa kredytobiorcy pogorszy się w porównaniu z jej stanem w chwili zawarcia umowy kredytu. Skoro bank zaakceptował określoną kondycję finansową kredytobiorcy, to nie może wywodzić negatywnych skutków wobec tego kredytobiorcy, jeżeli jego sytuacja nie uległa pogorszeniu po dniu zawarcia umowy kredytu lub zawarcia ostatniego aneksu do umowy kredytu (por. art. 70 ust. 4 w zw. z art. 70 ust. 2 pkt 2 w zw. z art. 75 ust. 3 pr. bank.).”
P. Bartosiewicz, Odpowiedzialność odszkodowawcza banku za wadliwe
wypowiedzenie umowy kredytu udzielonego przedsiębiorcy, Opublikowano: WKP 2017
Ważne! Oczywistym jest, iż nie dotyczy to sytuacji, gdy kredytobiorca na etapie przedkontraktowym zataił przed bankiem swój faktyczny stan majątkowy i spowodował błędne przekonanie banku o posiadaniu przez niego zdolności kredytowej.
W omawianym kontekście warto zwrócić także uwagę, na stanowisko Sądu Najwyższego zaprezentowane w cytowanym już wyroku z dnia 23 maja 2013 r. (sygn. akt IV CSK 679/12), zgodnie z którym:
„w sytuacji, gdy przeterminowana należność jest niewielka w stosunku do udzielonego kredytu, bank powinien podjąć działania zmierzające do zweryfikowania sytuacji finansowej i gospodarczej kredytobiorcy pod kątem możliwości spłaty kredytu”.
Brak podjęcia próby przez bank dokonania oceny sytuacji finansowej kredytobiorcy przed dokonaniem wypowiedzenia umowy może przemawiać za uznaniem takiego działania banku za naruszenie art. 5 KC (nadużycie prawa podmiotowego).
3. Zagrożenie upadłością
Z art. 75 ust. 2 i 3 Prawa bankowego pośrednio wynika, że przyczyną wypowiedzenia umowy kredytu przez bank może być ponadto zagrożenie kredytobiorcy upadłością. Dla stosowania tej przesłanki nie ma w praktyce znaczenia, czy uzna się ją za samodzielną przesłankę wypowiedzenia umowy, czy za szczególny przypadek utraty zdolności kredytowej.
Dla wypowiedzenia umowy kredytu wystarczy samo zagrożenie upadłością, czyli sama możliwość zaistnienia podstaw ogłoszenia upadłości określonych w przepisach art. 10 – 11 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz. U. 2003 nr 60 poz. 535).
„(…) w art. 75 ust. 2 Pr.Bank. jest bowiem mowa o <zagrożeniu>, a więc jedynie o zapowiedzi czegoś złego czy ostrzeżeniu o zachodzącym niebezpieczeństwie. Argumentem na rzecz takiej wykładni jest również art. 13 Pr.Up.Napr., z którego wynika, że sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.”
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2013 r.,
sygn. akt V CSK 475/12, Legalis nr 877778
Zgodnie z art. 10 Prawa upadłościowego upadłość ogłasza się w stosunku do niewypłacalnego dłużnika.
Ważne! Przepisy Prawa upadłościowego regulują nie tylko zasady i tryb ogłoszenia upadłości przedsiębiorców, ale także konsumentów (upadłość konsumencka). Teoretycznie zatem przesłanka zagrożenia upadłością kredytobiorcy może zaistnieć także w przypadku kredytów konsumenckich. W praktyce jednak bankom łatwiej jest odwołać się w takim przypadku do przesłanki utraty zdolności kredytowej.
Zgodnie zaś z kryteriami wyrażonymi w art. 11 Prawa upadłościowego dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli „utraci” zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. „Zagrożony upadłością” w rozumieniu art. 75 Prawa bankowego będzie zatem nie tylko ten kredytobiorca, który jest w danej chwili niewypłacalny, ale także kredytobiorca, któremu niewypłacalność zagraża.
Na zakończenie szczególnie podkreślić należy, iż omówione tutaj przesłanki wypowiedzenia umowy kredytu wynikają z Prawa bankowego i ich zastosowanie jest ograniczone jedynie do umów kredytów i pożyczek bankowych – czyli takich, które udzielane są przez bank (ewentualnie przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową swoim członkom). Pożyczki gotówkowe udzielane przez pozabankowe instytucje pożyczkowe podlegają reżimowi prawnemu Kodeksu cywilnego, a strony takiej umowy mają większą swobodę do umownego określenia warunków jej wypowiedzenia. W każdym jednak przypadku możliwe jest badanie prawidłowości i skuteczności wypowiedzenia umowy kredytu czy pożyczki w odpowiednim postępowaniu sądowym.