Kredyt bankowy

Często słyszymy „wziąłem pożyczkę w banku”. W tym sformułowaniu nie było by niczego dziwnego, gdyby osoba je wymawiająca nie miała w rzeczywistości na myśli zaciągnięcia kredytu. Z formalnego bowiem punktu widzenia kredyt i pożyczka to dwie różne czynności prawne. W tym artykule wyjaśnimy m.in.: czym jest kredyt, jakie są jego cechy, kto może go udzielić, a kto – wziąć.

Kredyt definicja

Kredyt to rodzaj umowy nazwanej, której regulacja zawarta jest w ustawie – Prawo bankowe. W porównaniu z umową pożyczki (uregulowanej w Kodeksie cywilnym) jest to czynność prawna o wiele bardziej sformalizowana. Wynika to z faktu, że jest to umowa co najmniej jednostronnie gospodarcza, a zatem przynajmniej jedna ze stron tej umowy jest podmiotem profesjonalnym – przedsiębiorcą. W przypadku umowy o kredyt konieczne jest bowiem, by stroną udostępniającą środki był bank (lub inna ustawowo uprawniona instytucja).

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy – Prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Przytoczony powyżej przepis nie stanowi kompleksowej definicji legalnej umowy kredytu. Próżno jej także szukać w innych przepisach Prawa bankowego. Ustawa określa natomiast treść, skutki, strony i elementy istotne takiej umowy. W literaturze przyjmuje się, że kredyt bankowy to stosunek ekonomiczny pomiędzy bankiem a kredytobiorcą, którego istota polega na dostarczeniu przez bank określonej kwoty środków pieniężnych kredytobiorcy, pod warunkiem jej późniejszego zwrotu wraz z wynagrodzeniem dla banku (odsetki, prowizja, opłaty manipulacyjne).

Co może nam pożyczyć bank, czyli co może być przedmiotem kredytu

Przedmiotem umowy kredytu mogą być wyłącznie środki pieniężne, a nie inne rzeczy oznaczone co do gatunku (jak w przypadku pożyczki). Natomiast, pod pojęciem środków pieniężnych należy rozumieć nie tylko znaki płatnicze – czyli banknoty i monety, ale każdą jednostkę płatniczą, w tym pieniądz bezgotówkowy i bankowy (zarówno w walucie polskiej jaki obcej). Pamiętać należy także, że bank nie przenosi własności środków pieniężnych na kredytobiorcę, a jedynie oddaje mu je do czasowej dyspozycji. Co stanowi z resztą podstawowy obowiązek kredytodawcy.

Umowa kredytu powinna zatem określać terminy i sposób realizacji tego obowiązku (art. 69 ust. 2 pkt 8 ustawy – Prawo bankowe). Stosownie do postanowień umowy kwota kredytu może zostać oddana do dyspozycji kredytobiorcy jednorazowo lub tzw. transzach, których wypłata uzależniona będzie od spełnienia przez kredytobiorcę określonych warunków. Jeżeli jednak w umowie kredytu nie postanowiono niczego w tej kwestii, należy przyjąć, że kredytobiorca może żądać od kredytodawcy oddania mu całej kwoty jednorazowo.

Przykład: w przypadku kredytu udzielonego w celu budowy obiektu handlowo-usługowego, bank może zastrzec wypłatę kwoty kredytu w ratach (transzach). Wypłata kolejnej transzy kredytu przez bank uzależniona będzie od przedłożenia dokumentów przez kredytobiorcę potwierdzających zakończenie określonego etapu inwestycji.

W praktyce bankowej wykształciły się różne sposoby oddawania środków pieniężnych przez banki kredytobiorcom:

• przez przelew na określony w umowie rachunek bankowy;
• przez otwarcie specjalnego rachunku kredytowego, na który przelewane są środki pieniężne – w ciężar tych środków kredytobiorca może zlecać przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych;
• w ramach rachunku bankowego (bieżącego lub oszczędnościowo-rozliczeniowego), na którym nie dokonuje się żadnego wpisu – kredytobiorca może zlecać przeprowadzanie rozliczeń na tym rachunku, powodując powstanie salda ujemnego (tzw. debetowego);
• przez otwarcie akredytywy;
• przez akcept weksla;
• w gotówce.

Dodatkowo podkreślić należy, że – odmiennie niż ma to miejsce w przypadku umowy pożyczki – obowiązek zwrotu udostępnionych środków powstaje nie w chwili wydania przedmiotu umowy, lecz dopiero po wykorzystaniu kwoty kredytu.

Przykład: gdyby na skutek nieprzelania kwoty kredytu na wskazany w umowie kredytu rachunek nie doszło do wykorzystania kredytu, kredytodawca nie może żądać od kredytobiorcy zwrotu kredytu.

Strony umowy kredytu

Stronami umowy kredytu są: kredytodawca i kredytobiorca. Podmiotem udzielającym kredytu musi być bank (wyjątkowo inna instytucja ustawowo uprawniona). Może to być bank krajowy (w tym bank spółdzielczy), bank zagraniczny, a nawet instytucja kredytowa lub oddział instytucji kredytowej w Polsce. Kredytów innym bankom może także udzielać NBP (Narodowy Bank Polski).

Udzielanie kredytów stanowi czynność bankową, której dokonanie zastrzeżone jest na rzecz banków, a wyjątkowo także – na rzecz innych niż banki jednostek organizacyjnych, o ile przepisy odrębnych ustaw je do tego uprawniają. Instytucją niebankową mogącą udzielać kredytów są na przykład spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. Przy czym SKOK może udzielać kredytów wyłącznie swoim członkom (art. 3 ustawy z dnia 5 listopada 2009 roku o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych; Dz.U. 2012 poz. 855; dalej: „ustawa o SKOK”).

Na ogół jako kredytodawca występuje jeden bank. Prawo bankowe (w art. 73) przewiduje jednak możliwość wspólnego udzielenia kredytu przez kilka lub więcej banków – konsorcjum banków. Tego rodzaju kredyty nazywane są kredytami konsorcjalnymi.

Beneficjentem umowy kredytu, czyli kredytobiorcą może być w zasadzie każda osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną (tzw. ułomna osoba prawna).

Aby jednak faktycznie zostać kredytobiorcą, trzeba mieć zdolność kredytową, czyli spełniać łącznie poniższe warunki:

• posiadać zdolność do spłaty
• w wyznaczonym terminie
• całego kredytu wraz z odsetkami i prowizją
• trwającą przez cały okres kredytowania.

Kredyt (podobnie jak pożyczka) może zostać zaciągnięty przez kilka osób. W takiej sytuacji osoby te będą odpowiadały za zwrot kredytu solidarnie tylko wtedy, gdy umowa kredytu tak stanowi. W braku stosownego zastrzeżenia umownego zobowiązanie kredytobiorców ulegnie podziałowi (zazwyczaj na części równe).

Forma i treść umowy kredytu

Umowa kredytu wymaga zachowania formy pisemnej dla celów dowodowych (art. 69 ust. 1 ustawy – Prawo bankowe). Konsekwentnie, formy pisemnej wymaga także zmiana umowy kredytu i jej wypowiedzenie.

Zgodnie natomiast z art. 78 § 1 KC do zachowania pisemnej formy czynności prawnej konieczne jest złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.

Przykład: możliwe jest zawarcie umowy kredytu przez podpisanie doręczonego przez kuriera egzemplarza umowy, opatrzonego już wcześniej podpisem uprawnionego przedstawiciela banku.

Warto pamiętać, że gdy kredytobiorcą jest przedsiębiorca, niezachowanie wymaganej formy pisemnej nie jest zagrożone żadną sankcją, ponieważ – o czym była już mowa powyżej – przepisów o formie dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności między przedsiębiorcami.

Oświadczenia stron umowy kredytu mogą zostać złożone ponadto w postaci elektronicznej.
W przypadku umów kredytu zawieranych przez SKOK-i z ich członkami wymagane jest zachowanie formy pisemnej pod rygorem nieważności (art. 23 ustawy o SKOK).

Prawo bankowe wymienia także elementy, które obligatoryjnie (obowiązkowo) muszą znaleźć się w umowie kredytu. Elementy przedmiotowo istotne umowy kredytu (essentiala negotti) to:

• oznaczenie stron,
• kwota kredytu,
• waluta kredytu,
• okres trwania umowy,
• sposób spłaty,
• zobowiązanie się kredytobiorcy do spłaty kredytu,
• zobowiązanie się banku, że odda środki do dyspozycji,
• obowiązek wypłaty wynagrodzenia,
• cel kredytu,
• sposób (warunki) wykorzystania kredytu.

W przypadku braku w umowie wymienionych powyżej elementów, umowa zawarta między stronami nie będzie mogła być uznana za umowę kredytu.

Umowa kredytu może (ale nie musi) zawierać ponadto postanowienia dotyczące:

• warunków zmiany oprocentowania (w przypadku zmiennej stopy procentowej),
• sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu,
• zakresu uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,
• wysokości prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,
• warunków dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Umowa kredytu charakter prawny

Umowa kredytu bankowego, podobnie jak umowa pożyczki, ma charakter konsensualny – jest zawarta z chwilą złożenia zgodnych oświadczeń stron.

Odmiennie jednak niż umowa pożyczki, umowa kredytu jest zawsze:

• celowa – w umowie kredytu powinien być jasno wskazany cel, na jaki kredyt zostaje udzielony. Kredytodawca może kontrolować, czy udostępnione przez niego środki są wykorzystywane zgodnie z tym celem. Jeżeli natomiast dojdzie do przekonania, że kredytobiorca spożytkował oddane mu do dyspozycji pieniądze w celu niezgodnym z umową może odmówić wypłaty kolejnej transzy (jeżeli kredyt jest wypłacany w ratach), a nawet wypowiedzieć umowę, czego konsekwencją będzie postawienie całej kwoty kredytu w stan natychmiastowej wymagalności;
• odpłatna – kredytobiorca jest zobowiązany do zapłaty odsetek od wykorzystanej kwoty kredytu. Odsetki te stanową wynagrodzenie za korzystanie przez kredytobiorcę z udostępnionego mu kapitału. Umowa kredytu może przewidywać także obowiązek zapłaty przez kredytobiorcę prowizji, np. za przygotowanie i zawarcie umowy (tzw. opłata przygotowawcza) lub za niewykorzystanie kredytu;
• terminowa – umowa powinna zastrzegać termin i sposób zwrotu kwoty kredytu. Naruszenie przez kredytobiorcę obowiązku terminowej spłaty kredytu może skutkować nawet wypowiedzeniem umowy.

Kredyt bankowy a kredyt konsumencki

Warto wiedzieć, że niemal każdy tzw. kredyt bankowy jest jednocześnie kredytem konsumenckim. Oznacza to, że znakomita większość kredytów bankowych podlega reżimowi prawnemu ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (Dz.U.2019.1083 t.j. z dnia 2019.06.12), która zapewnia konsumentom szczególną ochronę prawną w relacji z przedsiębiorcą – kredytodawcą.

Więcej o kredycie konsumenckim przeczytasz tutaj.

Nie są kredytami konsumenckimi kredyty bankowe, których wartość przekracza 255 550 zł (chyba że jest to kredyt niezabezpieczony hipoteką, przeznaczony na remont domu albo lokalu mieszkalnego) oraz w których drugą stroną umowy nie jest konsument.

Masz problem z kredytem? Chcesz skorzystać ze swoich uprawnień wynikających z ustawy o kredycie konsumenckim, ale nie wiesz, jak to zrobić? Wypełnij formularz – zespół doświadczonych prawników Ci pomoże!

Informujemy, że wypełnienie i przesłanie formularza jest bezpłatne.