Pożyczka

Bardzo często zdarza się, że kiedy brakuje nam pieniędzy, postanawiamy wziąć pożyczkę. Czy jednak każda osoba, która zamierza zostać dłużnikiem wie, czym właściwe jest pożyczka. Czy prawidłowe jest utożsamianie pożyczki z operacją polegającą na udzieleniu określonej kwoty środków pieniężnych? Co jeszcze może być przedmiotem pożyczki? Wyjaśniamy!

Pożyczka definicja

Umowa pożyczki jest mniej sformalizowaną – w porównaniu do umowy kredytu bankowego – czynnością prawną, na podstawie której jedna strona uzyskuje czasową korzyść majątkową (dłużnik) kosztem drugiej strony (wierzyciel). Za takim stwierdzeniem przemawia stosunkowo wąski zakres regulacji tego rodzaju umów, który zawarty został w art. 720-724 Kodeksu cywilnego. Warto podkreślić, iż umowa pożyczki zapewnia stronom większą, aniżeli umowa kredytu, swobodę kontraktowania. Oznacza to, iż to głównie zgodna wola stron, a nie przepisy prawa decydują o ostatecznym kształcie stosunku między pożyczkodawcą a pożyczkobiorcą.

Zgodnie z definicją wyrażoną w art. 720 § 1 KC przez umowę pożyczki dający pożyczkę (pożyczkodawca) zobowiązuje się przenieść na własność biorącego (pożyczkobiorcę) określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

Co możemy pożyczyć?

Przedmiotem umowy pożyczki mogą być nie tylko pieniądze, lecz także rzeczy ruchome oznaczone co do gatunku . W praktyce najczęściej są to płody rolne (np. tona jabłek), surowce (np. węgiel), czy towary przemysłowe (jakie jak papier, benzyna czy cement). Generalnie rzecz ujmując, mogą to być przedmioty:

• materialne,
• nieoznaczone co do tożsamości,
• których wielkość określa się za pomocą miar wagi lub ilości.

Przykład: przedmiotem pożyczki nie mogą być akcje spółki, gdyż mają charakter niematerialny.

Wyjaśnienia wymaga jeszcze jedna zasadnicza kwestia. Z definicji pożyczki wynika bowiem, że jej przedmiotem może być „oznaczona ilość pieniędzy”. Co dokładnie oznacza to sformułowanie?

W doktrynie wykształciły się dwa nurty interpretacyjne. Pierwszy za „pieniądze” uznaje jedynie znaki pieniężne, zgodnie ze znaczeniem jakie temu pojęciu nadane zostało w art. 31 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim (Dz.U. 1997 nr 140 poz. 938 ze zm., dalej: „ustawa o NBP”). Będą to zatem jedynie banknoty i monety opiewające na złote i grosze. Innymi słowy, „określona ilość pieniędzy” oznacza w tym rozumieniu określoną ilość rzeczy materialnych – banknotów i monet. Z drugiej jednak strony ujęcie takie wyklucza m.in. możliwość udzielenia pożyczki poprzez transfer środków płatniczych z rachunku pożyczkodawcy na rachunek pożyczkobiorcy (przelew bankowy).

Przykład: przedmiot pożyczki może zostać wydany pożyczkobiorcy w gotówce. Jeżeli jednak pożyczkodawca dokona przelewu bankowego określonej kwoty na rzecz pożyczkobiorcy, wówczas kwota ta nie będzie stanowiła przedmiotu pożyczki, bo ma charakter niematerialny.

Coraz częściej jednak w orzecznictwie prezentowany jest pogląd, że zwrot „określona ilość pieniędzy” należy rozumieć szerzej – nie tylko jako materialne banknoty i monety – lecz jako jednostki pieniężne wyrażające pewna wartość ekonomiczną, a więc także pieniądz bezgotówkowy i bankowy.

Przykład: określona ilość pieniędzy stanowiąca przedmiot pożyczki może zostać udostępniona pożyczkodawcy w drodze przelewu bankowego lub poprzez wydanie czeku. Formę wydania przedmiotu pożyczki może również stanowić przelew wierzytelności przysługującej dającemu pożyczkę w stosunku do osoby trzeciej albo uiszczenie długu obciążającego pożyczkobiorcę.

Czy można pożyczyć nieswoje pieniądze?

Skoro ustaliliśmy już, co może, a co nie może być przedmiotem umowy pożyczki, warto zastanowić się także, czy pożyczkodawca musi być właścicielem pożyczanych pieniędzy (względnie innych rzeczy oznaczonych co do gatunku). Odpowiedź na to pytanie jest prosta, o ile dodamy wcześniej, że wraz z przeniesieniem posiadania przedmiotu pożyczki następuje przeniesienie ich własności. Racjonalne wobec tego wydaje się zastrzeżenie, ażeby dający pożyczkę udostępniał pożyczkodawcy tylko takie środki, których jest właścicielem. Konsekwentnie, w wyniku spełnienia świadczenia przez dającego pożyczkę określone przedmioty stają się własnością biorącego pożyczkę. Zasilają one jednak tylko czasowo jego majątek – na okres korzystania przez niego z określonego przedmiotu, przy czym od woli stron zależy czas tego korzystania.

Pewien wyjątek stanowią pożyczki udzielane przez banki (które swoją drogą mogą być wyłącznie pieniężne). Jak powszechnie bowiem wiadomo, banki obracają pieniędzmi zdeponowanymi przez swoich klientów pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Wobec tego, środki udostępnione pożyczkobiorcy przez bank nie stają się przez to jego własnością (nie są wszak także własnością banku), a sama umowa pożyczki bankowej podlega podobnym rygorom prawnym co kredyt bankowy (por. art. 78 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Prawo bankowe; Dz. U. 1997 Nr 140 poz. 939; dalej: „ustawa – Prawo bankowe”).

Przy okazji warto także wspomnieć, że zgodnie z art. 724 KC, jeżeli rzeczy otrzymane przez biorącego pożyczkę mają wady fizyczne lub prawne, pożyczkodawca obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Przepisu tego nie stosuje się jednak w wypadku, gdy pożyczkobiorca mógł z łatwością wadę zauważyć.

Przykład: na przepis art. 724 KC może powołać się pożyczkobiorca, który odkryje, że udostępnione mu środki pieniężne zostały przez dającego pożyczkę skradzione – szkoda biorącego pożyczkę może polegać np. na tym, że osoba trzecia, której skradziono pieniądze będzie domagała się ich oddania przez pożyczkobiorcę, a nie przez pożyczkodawcę.

Strony umowy pożyczki

Umowa pożyczki jest dwustronną czynnością prawną. Oznacza to, że zostaje zawarta jeżeli zgodne oświadczenia woli zostaną złożone przez dwie strony, w omawianym przypadku – przez pożyczkodawcę (dającego pożyczkę) i pożyczkobiorcę (biorącego pożyczkę).

W świetle przepisów Kodeksu cywilnego umowa pożyczki nie należy do umów kwalifikowanych podmiotowo. Wobec tego, po stronie udzielającego pożyczkę, jak i po stronie biorącego pożyczkę, może wystąpić w zasadzie każdy podmiot, a więc zarówno:

• osoba fizyczna,
• osoba prawna,
• tzw. ułomna osoba prawna (art. 331 KC).

Przyjmuje się, że umowa pożyczki jest umową obrotu powszechnego. Może być wykorzystywana zarówno w obrocie pomiędzy przedsiębiorcami (pożyczka komercyjna, pożyczka handlowa), jak i do kredytowania konsumentów (pożyczka konsumencka).

Nie ma także przeszkód, aby pożyczka była udzielona lub zaciągnięta wspólnie przez kilka osób.

Przykład: pożyczka w znacznej wartości nie stanowi zwykłej czynności zarządu majątkiem wspólnym małżonków, gdy skutki realizacji takiej umowy znacznie zmieniają możliwość zaspokojenia potrzeb rodziny , dlatego po stronie biorącego taką pożyczkę powinni występować oboje małżonkowie.

Forma zawarcia umowy

Co do zasady forma zawarcia umowy pożyczki może być dowolna. W szczególności umowa taka może być zawarta w formie:

• ustnej,
• pisemnej,
• notarialnej,
• w sposób konkludentny (dorozumiany).

Dowolność co do formy ogranicza się jednak do pożyczek o stosunkowo niskiej wartości. Zgodnie bowiem z art. 720 § 2 KC umowa pożyczki, której wartość przekracza 1000 zł wymaga zachowania formy dokumentowej.

Forma dokumentowa to relatywnie nowy typ szczególnej formy zawarcia umowy. Do zachowania tej formy wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w taki sposób, by możliwe było ustalenie osoby składającej to oświadczenie. Zgodnie z kodeksową definicją dokumentem jest natomiast nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią. W praktyce zatem za dokument będą uznane m.in.:

• wiadomość e-mail,
• faks,
• wiadomość SMS lub MMS,
• nagranie video, nagranie audio, nagranie audio-video.

Przykład: za umowę pożyczki może zostać uznana umowa, co do której warunków strony dogadały się porozumiewając się poprzez komunikator internetowy, o ile wymiana wiadomości podlega archiwizacji (np. Messenger). Umowa pożyczki o wartości powyżej 1000 zł nie będzie spełniała formy dokumentowej, jeżeli strony komunikują się przez aplikację Snapchat (wysyłane wiadomości wygasają po określonym czasie).

Wyjaśnić należy także, że brak zachowania formy dokumentowej nie pociąga za sobą bezwzględnej nieważności umowy. Forma umowy jest w tym przypadku zastrzeżona jedynie dla celów dowodowych (forma ad probationem). Oznacza to, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze (w postępowaniu przed sądem) dopuszczalny dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt zawarcia określonej umowy.

Istnieją jednak przypadki, w których mimo niezachowania formy dokumentowej, okoliczność zawarcia umowy pożyczki może być przed sądem dowodzona przez zeznania świadków lub przesłuchanie stron. Dzieje się tak w przypadku, gdy:

• obie strony wyrażą na to zgodę,
• żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą,
• fakt dokonania czynności prawnej jest uprawdopodobniony za pomocą dokumentu.

Pamiętać trzeba także, że przepisów o skutkach niezachowania szczególnej formy zawarcia umowy pożyczki nie stosuje się, jeżeli stronami tej umowy są wyłącznie przedsiębiorcy.

Umowa pożyczki charakter prawny

Umowa pożyczki ma charakter konsensualny, co oznacza, że umowa zostaje zawarta nie z chwilą wydania przedmiotu pożyczki, lecz w już momencie złożenia zgodnych oświadczeń woli stron tej umowy (co z założenia poprzedza wydanie przedmiotu pożyczki). Wynikają z tego pewne istotne konsekwencje.

Po pierwsze, o ile umowa pożyczki zostaje zawarta w chwili złożenia przez pożyczkobiorcę i pożyczkodawcę stosownych oświadczeń (np. poprzez podpisanie dokumentu umowy), o tyle obowiązek zwrotu udostępnionych środków pieniężnych (względnie innych rzeczy oznaczonych co do gatunku) powstaje dopiero na skutek wydania przedmiotu pożyczki pożyczkobiorcy.

Przykład: jeżeli zawarłeś umowę, ale kontrahent nie wypłacił Ci określonej w umowie kwoty, nie jesteś zobowiązany do jej zwrotu. Pamiętaj także, że w toku ewentualnego postępowania sądowego, to na pożyczkodawcy (a nie na Tobie) będzie ciążył obowiązek wykazania, że otrzymałeś pieniądze zgodnie z podpisaną umową.

Po drugie, samo zawarcie umowy (rozumiane jako złożenie zgodnych oświadczeń woli) nie przesądza jeszcze, że umowa dojdzie do skutku, a jej przedmiot zostanie wydany pożyczkobiorcy. Zgodnie bowiem z art. 721 KC dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony (pożyczkobiorcy). Pożyczkodawca może jednak z tego uprawnienia skorzystać, o ile w chwili zawarcia umowy (czyli np. jej podpisania) nie wiedział, ani nie mógł się z łatwością dowiedzieć o złym stanie majątkowym drugiej strony.

Ostatecznie, pamiętać trzeba, że roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany. W praktyce oznacza to, że po upływie tego okresu pożyczkobiorca nie będzie mógł skutecznie żądać wydania przedmiotu pożyczki.

Przykład: w dniu 3 marca 2019 roku strony podpisały umowę pożyczki, z której wynikało, że pożyczkodawca ma w ciągu 7 dni od zawarcia umowy przekazać pożyczkobiorcy kwotę 2000 zł. Roszczenie pożyczkobiorcy o wydanie tej kwoty nie będzie mogło być przez niego skutecznie dochodzone (przedawani się) po 10 września 2019 roku (o ile wcześniej nie dojdzie do przerwania biegu przedawnienia).

Fakultatywne postanowienia umowy pożyczki

Regulacja umowy pożyczki zawarta w KC nie jest zbyt szczegółowa. Dlatego zawierając tego rodzaju umowę dozwolone jest kierowanie się dewizą, że wszystko co nie jest zabronione, jest dozwolone. Umowa pożyczki – zależnie od woli stron – może zatem zawierać dodatkowe elementy, takie jak:

• oznaczenie terminu i sposobu zwrotu pożyczki – strony mogą się umówić, że spłata pożyczki nastąpi jednorazowo, bądź w ratach; strony mogą także zastrzec termin zwrotu pożyczki, jeżeli jednak tego nie zrobią dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę,
• oznaczenie celu pożyczki – pożyczkodawca nie ma jednak narzędzi uprawniających go do kontroli spożytkowania przekazanych pożyczkobiorcy środków zgodnie z tym celem,
• oznaczenie wysokości odsetek oraz prowizji i innych opłat związanych z udzieleniem lub spłatą pożyczki,
• przyczyny wypowiedzenia umowy.

Pożyczka to też kredyt

Warto mieć świadomość, że w niektórych przypadkach pożyczka będzie uznana za kredyt konsumencki, a w konsekwencji będą miały do niej w pierwszej kolejności zastosowanie przepisy ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (Dz.U.2019.1083 t.j. z dnia 2019.06.12).

Przykład: umowa pożyczki zgodnie z art. 720 § 2 Kodeksu cywilnego wymaga zachowania formy dokumentowej, jeżeli jej wartość przekracza 1000 zł, natomiast art. 29 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim przewiduje, że umowa o kredyt konsumencki powinna być zawarta w formie pisemnej niezależnie od jej wartości. W takim przypadku do umowy pożyczki (spełniającej jednocześnie kryteria kredytu konsumenckiego) w zakresie wymogów co do formy zawarcia zastosowanie będzie miał przepis ustawy o kredycie konsumenckim, jako ustawy szczególnej względem Kodeksu cywilnego.

Przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się natomiast umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności (przedsiębiorca) udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi, a także umowę o kredyt niezabezpieczony hipoteką, który jest przeznaczony na remont domu albo lokalu mieszkalnego, w tym w wysokości większej niż 255 550 zł. W szczególności za umowę o kredyt konsumencki może zostać uznana umowa pożyczki.

Umową o kredyt konsumencki będzie zatem taka umowa pożyczki (art. 720 § 1 k.c. w zw. z art. 3 ust. 2 pkt 1 ustawy o kredycie konsumenckim), zgodnie z którą:

• przedmiotem pożyczki jest określona kwota pieniędzy (konsument ma obowiązek zwrócić pożyczkodawcy kapitał w pieniądzu);
• po stronie pożyczkodawcy występuje dowolny podmiot, któremu przysługuje status przedsiębiorcy, zaś pożyczkobiorcą jest konsument;
• umowa pożyczki przewiduje koszty obciążające konsumenta (nie jest kredytem darmowym);
• kwota pożyczki nie przekracza 255 550 zł (lub równowartości tej kwoty w obcej walucie).

Jeżeli zatem zastanawiasz się, czy umowa pożyczki, którą zawarłeś jest kredytem konsumenckim albo masz inny problem z pożyczką – wypełnij formularz. Opisz swój problem, a doświadczony zespół prawników pomoże w jego rozwiązaniu.

Informujemy, że wypełnienie i przesłanie formularza jest bezpłatne.