Postępowanie nakazowe z weksla zabezpieczającego spłatę kredytu konsumenckiego

Normalną praktyką kredytodawców jest ustanowienie zabezpieczenia spłaty kredytu. Zabezpieczenie takie ma stanowić ochronę dla kredytodawcy na wypadek, gdyby dłużnik główny (kredytobiorca) przestał wywiązywać się z obowiązków wynikających z umowy kredytu. Jedną z powszechnych metod zabezpieczenia – obok poręczenia – jest wystawienie weksla własnego in blanco.

Ten rodzaj zabezpieczenia wydawał się szczególnie atrakcyjny dla kredytodawców z uwagi na stosunkowo szybką i tanią możliwość uzyskania tytułu egzekucyjnego przeciwko nierzetelnemu dłużnikowi w postępowaniu nakazowym z weksla. Jednak ostatnie orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej mogą to zmienić. W tym artykule przeczytasz m.in. o tym, czym jest i jak powinno przebiegać (w świetle orzeczeń TSUE) postępowanie nakazowe z weksla zabezpieczającego spłatę kredytu konsumenckiego.

Weksel jako zabezpieczenie spłaty kredytu konsumenckiego

Weksel własny to dokument sporządzony w formie wymaganej przez prawo wekslowe, zawierający przyrzeczenie bezwarunkowej zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej przez wystawcę weksla na rzecz wierzyciela wskazanego w wekslu, w ustalonym terminie i miejscu (art. 101 Prawa wekslowego).

Weksel jest zatem papierem wartościowym, który urzeczywistnia pewne prawo majątkowe i dokumentuje zobowiązanie osoby, która go podpisała do zapłacenia określonej kwoty (sumy wekslowej). Złożenie podpisu na wekslu jest samodzielną podstawą i przyczyną powstania zobowiązania wekslowego.

„Poprzez podpisanie i wydanie weksla dłużnik wekslowy zaciąga wobec posiadacza weksla zobowiązanie, które jest oderwane od podstawy gospodarczej, w związku z którą weksel został wystawiony. Podstawa ta nie wpływa na ważność zobowiązania wekslowego, nawet jeżeli z jakichkolwiek przyczyn jest wadliwa. Posiadacz weksla, występując z roszczeniem zapłaty, nie jest zobowiązany do wykazywania istnienia podstawy gospodarczej.”

Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi
z 13 lutego 2019 r., sygn. III Ca 1578/18

Jak zostało już wskazane na początku, weksel może pełnić funkcję zabezpieczającą określony stosunek cywilnoprawny, np. kredytowy. W takim wypadku wierzycielowi (kredytodawcy) przysługuje, wedle jego wyboru, roszczenie na podstawie stosunku cywilnoprawnego (umowy kredytu) lub na podstawie weksla.

Weksel in blanco

Najczęściej weksel zabezpieczający spłatę kredytu jest tzw. wekslem in blanco, inaczej wekslem nieuzupełnionym.

Weksel in blanco to podpisany przez kredytobiorcę blankiet wekslowy, nieuzupełniony o co najmniej jeden z poniższych elementów:
• data i miejsce płatności,
• wysokość należnej kwoty (suma wekslowa),
• określenie remitenta (osoby lub instytucji, na rzecz której ma być dokonana płatność na podstawie weksla).

W praktyce najczęściej stosowane są weksle, które nie posiadają żadnego z tych elementów. Widnieje na nich jedynie podpis dłużnika lub poręczyciela (awalisty) i zwrot „zapłacę za ten weksel”.

Deklaracja wekslowa

Jeżeli wierzyciel (kredytodawca) będzie chciał skorzystać z weksla zabezpieczającego spłatę kredytu, będzie go musiał uzupełnić w sposób określony w deklaracji wekslowej.

Porozumienie wekslowe (inaczej deklaracja wekslowa) to nieodłączny element weksla in blanco. Zazwyczaj ma ono formę pisemnej umowy między dłużnikiem (wystawcą weksla) a wierzycielem, określającej zasady, na jakich wierzyciel będzie mógł uzupełnić przekazany mu do dyspozycji weksel. Deklaracja powinna zawierać także informację o stosunku podstawowym, tj. źródło zobowiązania, dla którego zabezpieczeniem jest wystawienie weksla (np. umowa kredytu, umowa pożyczki).

Przykład: jeżeli weksel in blanco zabezpiecza spłatę kredytu konsumenckiego, deklaracja wekslowa może przewidywać, że jako sumę wekslową należy wpisać kwotę aktualnego – na dzień uzupełnienia weksla – stanu zadłużenia wynikającego z umowy kredytu. Porozumienie wekslowe powinno także zawierać wytyczne dotyczące określenia: dnia płatności weksla, miejsca płatności weksla, osoby, na rzecz której ma nastąpić zapłata, dnia wystawienia weksla.

Pozostawienie wierzycielowi weksla in blanco wystawionego przez dłużnika (kredytobiorcę), wiąże się niewątpliwie z pewnym ryzykiem dla tego drugiego. Nie jest jednak tak, że kredytodawca może w dowolnej chwili i w dowolny sposób uzupełnić weksel. Przede wszystkim wierzytelność musi być w całości wymagalna. W praktyce oznacza to, że kredytodawca będzie mógł uzupełnić weksel zabezpieczający spłatę kredytu dopiero po skutecznym wypowiedzeniu umowy.

Więcej na temat wypowiedzenia kredytu konsumenckiego przeczytasz tutaj.

Nie bez znaczenia jest także sposób określenia sumy wekslowej. Teoretycznie wierzyciel ma bowiem możliwość uzupełnienia weksla dowolną kwotą. Jednakże pamiętać należy, że weksel in blanco może być wypełniony jedynie zgodnie z zawartym porozumieniem. Jeżeli zaś został wypełniony wbrew niemu dłużnikowi wekslowemu (kredytobiorcy) służy stosowny zarzut w toku postępowania sądowego.

Przykład: zgodnie z porozumieniem stron – deklaracją wekslową wystawcy weksla – kredytodawca był uprawniony do wypełnienia weksla sumą odpowiadającą aktualnemu zadłużeniu kredytobiorcy wynikającą z umowy kredytu. Tym samym by dokonać oceny czy weksel in blanco został wypełniony zgodnie z porozumieniem konieczne jest ustalenie, jaki był stan zadłużenia kredytobiorcy w chwili wypełnienia weksla.

Klauzula „nie na zlecenie”

Weksel to dokument o charakterystycznym wyglądzie, który ucieleśnia bezwarunkowe zobowiązanie osoby na nim podpisanej do zapłaty wymienionej w nim kwoty pieniężnej. Przy jego pomocy pożyczający pieniądze zabezpieczają się, aby uzyskać spłatę. Weksel może stanowić także zabezpieczenie spłaty kredytu konsumenckiego.

Przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi, a także umowę o kredyt niezabezpieczony hipoteką, który jest przeznaczony na remont domu albo lokalu mieszkalnego, w tym w wysokości większej niż 255 550 zł. Kredytem konsumenckim są w szczególności: pożyczka, kredyt bankowy, kredyt kupiecki lub kredyt odnawialny.

Więcej na temat kredytu konsumenckiego przeczytasz tutaj.

Zgodnie z art. 41 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. roku o kredycie konsumenckim (Dz.U.2019.1083 t.j. z dnia 2019.06.12, dalej: „ustawa o kredycie konsumenckim”), obowiązującej od 18 grudnia 2011 r. kredyt konsumencki może być zabezpieczony przy pomocy weksla, ale z pewnymi ograniczeniami.

Weksel konsumenta wręczony kredytodawcy w celu spełnienia lub zabezpieczenia świadczenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki powinien zawierać klauzulę „nie na zlecenie” lub inną równoznaczną. Oznacza to, że nie jest możliwe przeniesienie prawa wynikającego z weksla na inną osobę niż instytucja finansowa udzielająca kredytu konsumenckiego.

W razie przyjęcia przez kredytodawcę (np. bank, instytucję pożyczkową) weksla niezawierającego klauzuli „nie na zlecenie” i przeniesienia takiego weksla lub czeku na osobę trzecią, kredytodawca jest zobowiązany do naprawienia poniesionej przez konsumenta szkody przez zapłatę weksla. Zobowiązanie do naprawienia szkody poniesionej przez konsumenta dotyczy również sytuacji, gdy weksel znalazł się w posiadaniu innej osoby wbrew woli kredytodawcy (czyli np. został skradziony). Kredytodawca musi też niezwłocznie po spełnieniu przez konsumenta świadczenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki zwrócić weksel konsumentowi.

Przykład: kredytodawca jest zobowiązany do zwrócenia kredytobiorcy wystawiony przez niego weksel in blanco w przypadku spłaty całości kredytu wraz z odsetkami i innymi należnymi opłatami i prowizjami.

Kiedy wystawcą weksla jest konsument?

Zgodnie z art. 22¹ KC za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Istotnymi zatem dla pojęcia konsumenta są: zagadnienie czynności prawnej oraz kryterium braku bezpośredniego związku między dokonaną czynnością prawną a jego działalnością gospodarczą lub zawodową.

Co do zasady nie ma wątpliwości, że wystawcą weksla jest konsument, jeżeli weksel wystawiony został przez dłużnika głównego w celu zabezpieczenia spłaty kredytu konsumenckiego (wszak kredytobiorca musi być konsumentem). To jednak nie jedyny przypadek, gdy wystawcą weksla zabezpieczającego spłatę zobowiązania kredytowego jest konsument.

W orzecznictwie sądowym wyjaśniono, iż co do zasady prawny status konsumenta w rozumieniu art. 22¹ KC może mieć także podmiot zaciągający wobec wierzyciela zobowiązanie wekslowe, w tym – poręczyciel wekslowy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2006 r., IV CK 372/05).

Warto w tym miejscu powołać także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2017 roku, sygn. akt I CSK 477/16, w którym za konsumenta w rozumieniu art. 22¹ KC sąd uznał również małżonka przedsiębiorcy, udzielającego poręczenia wekslowego spłaty zobowiązania, jeżeli poręczenie to nie jest bezpośrednio związane z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby.

Przykład: jeżeli spłata pożyczki udzielonej rolnikowi została zabezpieczona wekslem wystawionym przez poręczyciela – żonę dłużnika głównego – w ewentualnym postępowaniu sądowym występuje ona wówczas jako konsument (niezależnie od tego, czy za konsumenta uzna się głównego pożyczkobiorcę).

Z drugiej jednak strony, Europejski Trybunału Sprawiedliwości wyraził pogląd, według którego art. 15 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że osoba fizyczna, która jest ściśle powiązana pod względem zawodowym ze spółką, będąc na przykład jej dyrektorem zarządzającym lub większościowym wspólnikiem, nie może zostać uznana za konsumenta w rozumieniu tego przepisu, jeżeli poręcza ona weksel wystawiony w celu zabezpieczenia zobowiązań ciążących na tej spółce z tytułu umowy dotyczącej udzielenia kredytu. W tym względzie sama okoliczność, że poręczyciel jest osobą fizyczną, nie wystarczy, by uznać go za konsumenta (wyrok z dnia 14 marca 2013 r., wydany w sprawie C-419/11).

Pogląd ten został jednak złagodzony w wyroku TSUE z dnia 3 września 2015 (wydanym w sprawie C-110/14), gdzie nakazano odrębnie badać każdą umowę zabezpieczającą, w celu stwierdzenia, czy ma się do czynienia z przedsiębiorcą czy konsumentem.

Postępowanie nakazowe z weksla

Jedną z niewątpliwych zalet weksli jest korzystna – czyli tania i stosunkowo szybka – procedura sądowego dochodzenia należności. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego przewidują bowiem dla roszczeń wynikających z weksli możliwość skorzystania ze specjalnego trybu, tzw. postępowania nakazowego. Powoduje to, że weksel jest popularnym instrumentem zabezpieczającym zapłatę wierzytelności z umów.

Istotą postępowania nakazowego jest wydanie przez sąd nakazu zapłaty. Wyjaśnić przy tym należy, że postępowanie nakazowe stanowi szczególny rodzaj procedury, którą sąd będzie stosował jedynie w określonych przypadkach. W pierwszej kolejności istotny jest rodzaj roszczenia. Wśród dopuszczonych do postępowania nakazowego są m.in. roszczenia wynikające ze zobowiązania wekslowego (art. 485 § 2 KPC). Dodatkowo tryb ten będzie stosowany jedynie na wniosek powoda zgłoszony w pozwie (art. 484¹ § 2 KPC). Oznacza to, że sąd nie może z urzędu postanowić, że rozpozna sprawę w postępowaniu nakazowym.

Ten rodzaj postępowania jest wyjątkowo niekorzystny dla dłużnika wekslowego. Przede wszystkim nakaz zapłaty może zostać zaskarżony jedynie poprzez wniesienie zarzutów, od których pozwany będzie musiał uiścić wysoką opłatę sądową (3/4 opłaty od pozwu). Co więcej, nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia (dwa tygodnie). W praktyce oznacza to, że niezależnie od wniesienia zarzutów, powód będzie mógł na jego podstawie prowadzić postępowanie egzekucyjne (chyba, że na stosowny wniosek pozwanego wyrażony w zarzutach sąd wstrzyma wykonanie nakazu).

Aby sąd mógł wydać nakaz zapłaty niezbędne jest jednak spełnienie wymogów formalnych. Oprócz wspomnianego zgłoszenia przez powoda wniosku o rozpoznanie sprawy w tym trybie, konieczne jest przedłożenie wraz z pozwem oryginału weksla. Zgodnie z art. 485 § 4 KPC brak takiego oryginału weksla dołączonego do pozwu będzie stanowił brak formalny pozwu, do uzupełnienia którego w określonym terminie pod rygorem odrzucenia pozwu zostanie wezwany powód.

Ciężar dowodu

Wniesienie (właściwie opłaconego) pozwu w postępowaniu nakazowym oraz dołączenie oryginału weksla powoduje wszczęcie postępowania w sprawie wydania nakazu zapłaty. Postępowanie dowodowe w ramach tego trybu jest mocno ograniczone. Obowiązki sądu zredukowane zostały właściwie jedynie do analizy weksla pod kątem spełnienia warunków formalnych. Sąd będzie musiał zatem wziąć pod uwagę, czy weksel został wypełniony prawidłowo i czy jego treść nie nasuwa wątpliwości, a zatem czy nie zawiera błędów formalnych powodujących jego nieważność (tak wyrok SN z 17 września 2004 r. o sygn. V CK 60/04).

„Należy wskazać, że przydatność weksla w obrocie, a jednocześnie największe ryzyko dla dłużnika wekslowego polega na tym, że ten papier wartościowy ucieleśnia w sobie – w przypadku weksla własnego – bezwarunkowe przyrzeczenie zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej (art. 101 pkt 2 Prawa wekslowego). Okazując weksel własny, zawierający wszelkie wymagane prawem elementy, jak to ma miejsce w niniejszej sprawie, powód nie musiał wykazywać już nic więcej, aby uzyskać wyrok zgodny z treścią weksla, jeżeli pominąć okoliczności brane pod uwagę przez Sąd z urzędu. Tak więc powód nie miał obowiązku przedstawiać dokumentów [dotyczących stosunku podstawowego] poświadczonych za zgodność z oryginałem, bowiem dochodził roszczenia z weksla. To dłużnik obowiązany był wykazać wszelkie zarzuty jakie przeciwko roszczeniu wekslowemu zgłasza. W tej sytuacji na pozwanym spoczywał ciężar wykazania, że suma wekslowa nie odpowiada deklaracji wekslowej (art. 6 KC).”

Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi
z 13 lutego 2019 r., sygn. III Ca 1578/18

Innymi słowy, po wystawieniu weksla własnego powstaje zobowiązanie o charakterze abstrakcyjnym. W konsekwencji, w wypadku żądania zapłaty na podstawie weksla własnego zakres kontroli sądowej (w toku postępowania nakazowego) jest ograniczony do stosunku wekslowego i nie może rozciągać się na stosunek podstawowy znajdujący się u źródła stosunku wekslowego.

Czego nie bada sąd w postępowaniu nakazowym?

W praktyce powyższe oznacza, że jeżeli zabezpieczeniem spłaty kredytu jest weksel in blanco kredytodawca – w przypadku zaprzestania spłacania kredytu przez dłużnika – po wypełnieniu weksla, będzie mógł dochodzić roszczeń wyłączne na jego podstawie. Sąd nie jest zobowiązany w takim przypadku do zbadania z urzędu (pod kątem zgodności z prawem i zasadami współżycia społecznego) umowy kreującej stosunek podstawowy – w tym przypadku umowy kredytu, dla której weksel stanowi jedynie zabezpieczenie. Stąd, kredytodawca wnosząc pozew w postępowaniu nakazowym przeciwko kredytobiorcy, nie ma obowiązku załączenia dokumentu umowy kredytu.

Co więcej, nie można wykluczyć, że nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym zostanie wydany nawet wówczas, gdy do pozwu nie będzie załączona deklaracja wekslowa (określająca sposób wypełnienia weksla in blanco). Zawarcie porozumienia wekslowego ma bowiem ten skutek, że dłużnikowi przysługuje zarzut w stosunku do wierzyciela, wypełnienia weksla niezgodnie z treścią porozumienia, w czym m.in. przejawia się osłabienie abstrakcyjnego charakteru tego weksla. Nie ma zatem wątpliwości, że sąd rozpatrujący sprawę o roszczenie z weksla, może sprawdzić, czy weksel własny został uzupełniony zgodnie z zawartym porozumieniem jedynie w wypadku zarzutu podniesionego przez dłużnika.

Jeśli pozwany zamierza zaskarżyć nakaz, musi w ciągu dwóch tygodni od doręczenia wnieść zarzuty. Postępowanie nakazowe jest stosunkowo tanie dla wierzyciela, dla dłużnika wekslowego – drogie. Powód, wnosząc pozew, uiszcza jedynie 1,25 % dochodzonej kwoty, pozwany zaś, składając zarzuty, 3,75 % wartości przedmiotu sporu.

Zgodnie natomiast z art. 486 § 1 KPC w przypadku braku wystarczających dowodów uzasadniających wydanie nakazu zapłaty (np. w przypadku wątpliwości sądu co do prawidłowego wypełnienia weksla z uwagi na niezałączenie do pozwu deklaracji wekslowej), przewodniczący składu rozpoznającego sprawę może wyznaczyć termin rozprawy, chyba że sprawa może być nadal rozpatrywana na posiedzeniu niejawnym. W przypadku gdy wyznaczony jest termin rozprawy, postępowanie odbywa się według przepisów o postępowaniu zwykłym albo o właściwym w sprawie postępowaniu odrębnym, co pozwala na zbadanie jednocześnie stosunku wekslowego i stosunku podstawowego, w tym umowy o kredyt konsumencki.

Stanowisko TSUE ws. postępowania nakazowego przeciwko konsumentom

Zasadnym jest w tym miejscu przywołanie dwóch istotnych – z punktu widzenia omawianej problematyki – wyroków Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Co ciekawe, oba zapadły na skutek pytań prejudycjalnych wniesionych przez sądy polskie w sprawach dotyczących działalności Profi Credit Polska S.A.:

• Wyrok TSUE z 13 września 2018 r. w sprawie C 176/17 (Profi Credit I),
• Wyrok TSUE z 7 listopada 2019 r., w połączonych sprawach C-419/18 i C-483/18 (Profi Credit II).

W pierwszym Trybunał stwierdził, że polski model postępowania nakazowego nie pozwala konsumentom na skuteczne kwestionowanie nakazów zapłaty – i doprowadzenie w ten sposób do zbadania, czy umowa nie zawiera postanowień niedozwolonych ani czy przedsiębiorca prawidłowo wykonał obowiązki informacyjne. Orzeczenie w sprawie Profi Credit II skupia się natomiast na drugiej stronie tego zagadnienia – czyli na obowiązkach sądu krajowego (wymagając, aby w aktywny sposób doprowadził on do kontroli umowy zawartej z konsumentem).

Oba orzeczenia mają kluczowe znaczenia dla polskiego postępowania nakazowego w sprawach opartych na wekslu własnym in blanco wystawionym przez konsumenta – na co zwraca uwagę działające przy Rzeczniku Praw Obywatelskich Forum Konsumenckie w stanowisku opublikowanym na stronie internetowej RPO.

Sprawa Profi Credit I

Sąd Rejonowy w Siemianowicach Śląskich skierował do Trybunału pytanie prejudycjalne, którego istota sprowadzała się do tego, czy przepisy prawa unijnego nie stoją na przeszkodzie w dochodzeniu przez przedsiębiorcę (pożyczkodawcę) przeciwko konsumentowi (pożyczkobiorcy) roszczenia stwierdzonego dokumentem wekslowym, prawidłowo wypełnionym, w ramach postępowania nakazowego, określonego przepisami art. 485 § 2 i nast. KPC w zw. z art. 41 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim.

W pierwszej kolejności – zgodnie z wyjaśnieniami zawartymi w uzasadnieniu pytania prejudycjalnego sądu polskiego – Trybunał podkreślił, że kontrola sądu w trakcie pierwszej fazy postępowania w sprawie nakazu zapłaty (tj. przed wniesieniem zarzutów do nakazu zapłaty przez pozwanego) jest ograniczona do samego stosunku wekslowego, czyli do weksla, i nie może dotyczyć stosunku podstawowego. W tej fazie postępowania sąd – z uwagi na brak wymogów przedłożenia innych niż oryginał weksla dowodów – nie posiada wiedzy o wszystkich elementach stanu faktycznego i prawnego wynikających z przedmiotowej umowy kredytu.

Wobec powyższego TSUE uznał, że w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym sąd krajowy nie jest w stanie zbadać potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków tej umowy tak długo, jak długo nie posiada w tym celu wiedzy o wszystkich elementach stanu faktycznego i prawnego. Okoliczności te zaś wzbudziły wątpliwości Trybunału co do ich zgodności z prawem konsumenta do skutecznego środka prawnego.

„Wśród odpowiednich i efektywnych środków gwarantujących konsumentom prawo do skutecznego środka prawnego musi znaleźć się możliwość wytoczenia powództwa lub wniesienia zarzutów w racjonalnych warunkach proceduralnych, w ten sposób, by korzystanie z przyznanych konsumentom praw nie było obwarowane warunkami, w szczególności terminem lub kosztami, które ograniczałyby korzystanie z praw gwarantowanych w dyrektywie 93/13.”

Zakaz wydania nakazu zapłaty wobec konsumenta

Trybunał zauważył, że co prawda pozwanemu przysługuje prawo podważenia nakazu zapłaty, jednak wykonanie tego prawa jest uzależnione od spełnienia „wyjątkowo restrykcyjnych przesłanek”, tj.:

• dochowania dwutygodniowego terminu na wniesienie zarzutów,
• spełnienia wymogów formalnych pisma (pod rygorem niedopuszczalności): wskazania zakresu zaskarżenia, przedstawienia zarzutów oraz okoliczności faktycznych i prawnych,
• uiszczenia wysokiej opłaty od zarzutów – w wysokości trzech czwartych opłaty sądowej (podczas gdy przedsiębiorca wnosząc pozew jest zobowiązany jedynie do uiszczenia jednej czwartej części tej opłaty sądowej).

„W związku z powyższym należy zauważyć, iż istnieje ryzyko, którego nie można lekceważyć, że zainteresowani konsumenci nie wniosą wymaganych zarzutów – czy to ze względu na przewidziany w tym celu bardzo krótki termin, czy to dlatego, że mogą być zniechęceni do podejmowania obrony ze względu na koszty generowane przez postępowanie sądowe w stosunku do kwoty kwestionowanego długu, czy też dlatego, że nie znają lub nie rozumieją zakresu swoich praw, czy wreszcie ze względu na ograniczoną treść pozwu o wydanie nakazu zapłaty wniesionego przez przedsiębiorcę, a zatem niepełny charakter informacji, którymi dysponują”.

Konkludując, TSUE stwierdził, że polski model postępowania nakazowego z weksla nie zapewnia konsumentom w wystarczającym stopniu prawa do skutecznego środka prawnego. W praktyce oznacza to, że taki tryb postępowania nie powinien być stosowany w przypadku roszczeń z weksla wystawionego przez konsumenta w związku z zabezpieczeniem spłaty kredytu konsumenckiego (udzielonego przez przedsiębiorcę).

Sprawa Profi Credit II

Wyrok w tej sprawie został wydany stosunkowo niedawno – 7 listopada 2019 r. Pytania prejudycjalne przedstawione zostały TSUE przez Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Południe i Sąd Okręgowy w Opolu i dotyczyły dwóch kwestii:

1. czy weksel in blanco może stanowić zabezpieczenie roszczeń konsumenckich w świetle prawa UE, nakazującego sądowi badanie z urzędu, czy umowa nie zawiera klauzul abuzywnych oraz czy przedsiębiorca prawidłowo wykonał obowiązki informacyjne wobec konsumenta,
2. czy sąd może odmówić wydania nakazu zapłaty i doprowadzić w ten sposób do zbadania samej umowy konsumenckiej oraz okoliczności towarzyszących jej zawarciu.
   Odpowiadając na pierwsze pytanie, TSUE stwierdził przede wszystkim, że sposób zabezpieczenia wierzytelności konsumenckich leży poza zakresem prawa UE. Nie ma więc co do zasady przeszkód, aby weksel in blanco mógł stanowić sposób zabezpieczenia roszczeń wobec konsumenta.

Poszukując odpowiedzi na drugie pytanie Trybunał podkreślił, że w przypadku, gdy okoliczności związane z roszczeniem wekslowym budzą wątpliwości sądu, to ma on obowiązek odmówić jego wydania – i zażądać od przedsiębiorcy, by przedstawił dokumenty stwierdzające treść umowy głównej lub porozumienia wekslowego (o ile wcześniej nie zostały załączone do akt sprawy).

Co istotne, jak jednoznacznie stwierdził Trybunał, sąd polski ma obowiązek zażądania umowy głównej i porozumienia wekslowego z urzędu. Ma to być zatem samodzielna inicjatywa sądu, niewymagająca złożenia jakiegokolwiek wniosku w tej materii przez konsumenta.

Jest to bardzo zasadnicza zmiana w porównaniu z dotychczasowym stanem prawnym, w którym sąd nie mógł z zasady uzupełniać z urzędu materiału dowodowego sprawy, a inicjatywa w tym zakresie leżała po stronie konsumenta – określone okoliczności były badane dopiero po podniesieniu przez konsumenta stosownych zarzutów.

Co więcej, TSUE stwierdził także jednoznacznie, że sąd krajowy z urzędu ma również obowiązek kontroli, czy samo porozumienie wekslowe nie zawiera klauzul abuzywnych, tj. niedozwolonych postanowień umownych. Zastrzeżenie to rewolucjonizuje w znacznym stopniu dochodzenie roszczeń z weksla przeciwko konsumentom. W myśl bowiem dotychczasowych przepisów, badanie treści stosunku podstawowego (w tym kontrola porozumienia wekslowego) mogło nastąpić jedynie na zarzut zobowiązanego do zapłaty z weksla.

Konieczność badania abuzywności porozumienia wekslowego z urzędu w znacznym stopniu poprawia sytuację konsumenta, zapewniając mu efektywną ochronę prawną w sporze z przedsiębiorcą.

Są podstawy do wznowienia?

Zgodnie z utrwaloną w prawie europejskim zasadą, wyrok TSUE wydany w wyniku pytania prejudycjalnego wiąże nie tylko sąd pytający, ale także inne sądy krajowe państw członkowskich Unii Europejskiej. Co równie istotne, wykładnia prawa unijnego zawarta w takim wyroku jest skuteczna również z mocą wsteczną. Nie ulega zatem wątpliwości, że interpretacja wyrażona w przedstawionych powyżej wyrokach wiąże w sprawach zawisłych aktualnie przed polskimi sądami.

Istnieje jednak wątpliwość co do tego, czy wyrok TSUE może stanowić podstawę do wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem, podobnie jak ma to miejsce w przypadku orzeczenia wydanego przez Trybunał Konstytucyjny.

W literaturze wskazuje się, że wyrok TSUE wydany w wyniku pytania prejudycjalnego należy uznać za równoważny z orzeczeniem polskiego TK. Skoro zatem przepisy krajowe dopuszczają wznowienie postępowania na podstawie wyroku TK, to zgodnie z zasadą równoważności, analogicznie należy uznać, że podstawę taką może stanowić także orzeczenie TSUE, mimo że podstawa taka nie jest wyraźnie przewidziana w kodeksie .

Wprost przyznał to nawet Sąd Okręgowy w Katowicach w postanowieniu z 9 lipca 2019 r. (sygn. II Nc 32/19, niepubl.).

„Konsument może żądać wznowienia postępowania, jeżeli zdoła uprawdopodobnić, że w wyniku zastosowania przez sąd błędnej wykładni dyrektywy w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, został pozbawiony możności działania.”

Co ciekawe, sprawa rozpoznawana przez katowicki sąd dotyczyła skargi o wznowienie postępowania zakończonego (w 2010 r.) wydaniem nakazu zapłaty z weksla przeciwko kredytobiorcy – konsumentowi. Co prawda, sąd ostatecznie odrzucił skargę (uzasadniając to stwierdzeniem, że konsumentka nie dołożyła żadnych starań, by zaskarżyć nakaz), to jednak niewątpliwie orzeczenie ma precedensowy charakter.

Jeśli zatem konsument jest w stanie wykazać, że wskutek wadliwej wykładni dyrektywy i przepisów KPC pozbawiono go możności działania, skarga o wznowienie może okazać się dopuszczalna. Pamiętać jednak należy także o tym, że zgodnie z art. 407 § 1 KPC strona ma trzy miesiące na wniesienia skargi o wznowienie postępowania. Termin ten liczy się natomiast od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia. W praktyce termin ten będzie liczony od dnia publikacji orzeczenia Trybunału.

Jeżeli został przeciwko Tobie wydany nakaz zapłaty z weksla i potrzebujesz pomocy w zredagowaniu zarzutów, zostałeś wezwany do wykupu weksla i masz wątpliwości czy kredytodawca uzupełnił go właściwie, lub toczy się przeciwko Tobie egzekucja na podstawie nakazu zapłaty z weksla i zastanawiasz się, czy można wznowić postępowanie, gdyż nakaz został wydany niezgodnie z interpretacją zawartą w wyrokach TSUE – wypełnij formularz. Zespół doświadczonych prawników zapewni Ci kompleksową pomoc prawną!

Informujemy, że wypełnienie i przesłanie formularza jest bezpłatne.